“Walang mang-aapi kung walang nagpapaapi…”—Jose Rizal
“Walang himagsikang nabibigo. Bawat isa ay hakbang sa wastong direksiyon” —Salud Algabre, lider ng Sakdalista
Ni E. SAN JUAN, JR.
Polytechnic University of the Philippines
LAGOM:
Salungat at tahasang lihis sa Kanluraning tipo ng modernidad, ang alternatibong uri ng pakamakabago sa Pilipinas ay natatangi. Dahilan nito ang kolonyal/neokolonyal na estruktura ng pormasyong sosyal. Kasanib ng ating pakikibaka para sa pambansang demokrasya at kasarinlan ang pagka-modernidad ng bansa. Isang hibla ng kontemporaryong daloy ay nagbubuhat sa siglang popular-nasyonal na masisipat sa panitikang bernakular. Sa tatlong dekada ng siglong nakaraan, maibabalangkas ang trajektori ng imahinasyong makabansa’t makamasa, mula sa obra nina Jose Corazon de Jesus, Benigno Ramos, Amado Hernandez at Carlos Bulosan. Sa diyalektikong ugnayan ng pesanteng radikalismong naghahangad ng mala-utopikong lipunan at realismo ng proletaryong diwa, bumubukadkad ang isang demokratikong kulturang mababansagang kontra-modernidad. Tinutuhog nito ang sakripisyo ng mga bayani ng rebolusyon laban sa kolonyalismong Espanyol at ang pagsisikap ng mga intelektuwal ng unang hati ng ika-19 dantaon na itakwil ang komoditi-petisismo ng kapitalistang pamumuhay na ipinataw ng Estados Unidos. Layunin ng kontra-modernidad ang magtaguyod ng isang rebolusyong magbabago sa imperyalistang orden at magpapalaganap ng makataong katarungan, pagkakapantay-pantay, at kasaganaan para sa lahat.
Sa malas, ang kinikilalang tanda at katibayan ng pagka-modernidad natin ay non-stop shopping, konsumerismo, malling, walang patid na aliwan sa mararangyang hotel, ristoran, turistang watering-hole, pagkagumon sa pamilihan at kalakalan. Teknolohiya, eksibisyon ng makabagong sasakyan, mansiyon, atbp–Ito ang bantog na senyas o sintomas ng modernidad natin. O sa tiyak na kataga, modernisasyon.
Isakonteksto natin ang mga signs na ito, mapapansin na ito’y mga palatandaan ng Kanlurang sibilisasyon, sa iba’t ibang antas. Matatarok na ito ri’y nagsisilbing mga sagisag ng ating kolonisasyon at neokolonisasyong umiiral, pagkaraan ng ilang dantaon sa ilalim ng Espanya at mahigit isang siglo sa kapangyarihan ng Estados Unidos. Malalim at malawak ang bakas at bakat ng kolektibong karanasang iyon sa ating katawan at kaluluwa.
Gayunman, lahat ng bagay sa mundo ay binubuo ng nagsasalubungang pwersang magkatunggali. Lahat ng pangyayari sa ating buhay ay hitik ng sapin-saping kontradiksiyon. Kaya taglay din ng ating pagkakakulong sa ating nakalipas, at pag-igkas doon, ng ating pagkabihag sa kommoditi-fetisismo, ng kapitalismong global, ang kasalungat noon.
Pagdulog sa Suliranin
Masisilip sa lipunang nahahati sa mga uring nagtatagisan ang puwersang kontra-modernidad. Kinakatawan iyon ng masang bumabalikwas at naghahangad ng paglaya, kasarinlan, hustisya, pagkakapantay-pantay, dignidad, makataong pamumuhay.
Ang daluyang kontra-modernidad ay hindi konserbatibong pagbabalik sa pasyon, patriyarkong awtoridad, awtoritaryanismo ng simbahan at lumang kaugalian. Iyon ay bahagi ng prosesong pasulong. Bagamat ang seremonya ng sakripisyo, ang yugto ng “sacrifice” (na tinagurian ni Jacques Attali, sa kaniyang librong Noise, na marka ng panahon ng mga tribu at piyudalismo) ay di pa lubos na pumapanaw, at sa ngauon, nalalapian na ito ng yugto ng burgesyang representasyon at repetisyon. Sumisingit ang salapi, komoditi, alyenasyon ng kapwa sa kapwa-tao, reipikasyon.
Nagkasabay-sabay ang magkakaibang yugto ng kasaysayan (komunal, piyudal, kapitalismo) sa ating lipunan. Kalangkap ng gawing piyudal ang bahid ng burgesyang pananaw, ugali, saloobin, indibidwalistikong asal at hilig. Ang modernidad natin, sa gayun, ay haluan. Namihasa na tayo sa kompetisyong makasarili, branding, monologo, akumulasyon ng simulakra’t sagisag bilang kapital na pagtutubuan.
Bukod sa magkakatulad na bilihin, estilong kilos, lasa, sabak na rin tayo sa pag-imbak ng imahen, ari-arian, mapagkunwaring performance–sagisag ng post-modernong ayos ng kabihasnan sa panahon ng neoliberlismong orden. Bumagsak ang Wall Street noong 2008 sa pagbebenta ng ilusyon, pangarap, inimbentong paniniwala. Ito ang ideolohiya ng burgesyang progreso sa pagkakamal ng tubo na hindi mapapakinabangan.
Maikli ang panahong inilaan sa akin dito, kaya lalagumin ko sa ilang tesis ang laman ng panayam ko. Ituring ninyong ito’y mga mga susog o kuro-kurong pagbabakasakali ng isang petiburgesyang intelektwal na sumasanib sa nagkakaisang-hanay ng pambansang demokratikong kilusan sa kasalukuyang antas ng pakikibaka.
Pagsubok na Pagsisiyasat
Pambungad kong paalala na sa buong Asya, tayo ay namumukod sa
paglunsad ng kauna-unahang rebolusyon laban sa kolonyalismong Kanluran. Tayo rin ang nagkaroon ng “First Vietnam”–mahigit 1.4 milyong Filipino ang pinaslang ng “Manifest Destiny” & “Benevolent Assimilation” ng Amerika sa Digmaang Filipino-Amerika (1899-1913).
Ang unang handog o regalo ng modernisasyong ay “hamletting,” talaan ng census ng mga tulisan, edukasyong publiko (gamit ang Ingles bilang sandata sa pasipikasyon), pagtatag ng mga institusyong lilipon ng estadistika gaya ng hospital, bilangguan, serbisyo sibil, halalan ng mga upisyal sa gobyerno, at iba’t ibang paraan ng surveillance at pag-disiplina sa katawan ng mga subalternong ahensiya ng imperyalismo. Tinawag itong “biopower” ni Foucault, na kakawing ng pagnakaw sa sarplus-value/profit na likha ng lakas-paggawa ng proletaryo’t ordinaryong mamamayan.
Mula noong dumating ang mga Thomasites at pagpataw ng 1909 Payne-Aldrich Act sa kolonya hanggang sa Komonwelt, diktaduryang Marcos at awtoryanismong Duterte, dumaan tayo sa modernisasyong ipinataw ng Estados Unidos. Iyon ay iniaangkop sa kondisyong lokal ng mga alipores-oigarkyang katutubo na hanggang ngayon ay sumusuhay sa kasalukuyang pagkawalang-katarungan at kahirapan ng nakararami.
Paano natin makakamit ang ating natatanging modernidad na magsasakatupraran sa masidhing hangarin ng sambayanang magtamasa ng kasarinlan at malayang pamamahala sa kanilang buhay at kapaligiran?
Balangkas ng Panukala
TESIS 1: Ang sukatan ng modernidad ay nakasalig sa paglikha ng halaga (exchange-value) sa pamilihan. Sa tagumpay ng burgesya noong rebolusyong Pranses at “Glorious Revolution” sa Inglatera, nalusaw ang ordeng piyudal. Nagamit ang Kristyanong ideolohiya sa pagtatag ng industrialisadong kapitalismo. Ito ang baseng materyal ng “modernisasyon” na ginamit sa kolonisasyon ng mga lupaing sinakop, tulad ng Pilipinas.
Kinublihan iyon ng rasismo, ang superyoridad ng Kanlurang mananakop, binansagang demokrasya at makasiyentipikong liberalismo (hango sa pilosopiya nina John Locke & John Stuart Mill).
Sinalungat ito ng makabayang pangitain at demokratikong prinsipyo ng mga Propagandista at Katipunan ng 1896 Rebolusyon. Inadhika ng mga bayani nating makahulagpos sa indibidwalistikong asal upang mabuo ang isang bansang nagkakaisa’t gumagalang sa sariling dangal.
Ito ang yugto ng himagsikang anti-piyudal na sinugpo ng Estados Unidos sa pagpapanitili ng poder at pag-aari ng mga panginoong maylupang ginawang upisyal ng pamunuan, mga burokrata-kapitalistang uri at komprador, na hanggang ngayon ay makapangyarihan at nangangasiwa ng Estadong neokolonyal. Hindi nagtagumpay ang burgesyang pananaw; isiningkaw iyon sa tributaryo o patrimonyal na ordeng pinapatnubayan ng rasistang Estado.
TESIS 2: Balik-tanawin sandali ang kasaysayan. Ang Eurosentrikang modernidad (awtonomiya ng makasariling personahe, teknolohiya, pamilihan ng komoditi, kalakalan) ay sumupling lamang sa kanilang pagsakop, pang-aalipin, at pandarambong sa lupain ng mga katutubong Indyo sa kontinente ng Amerika.
Gayundin ang nangyari sa atin. Ang modernidad natin ay nailuwal sa pagsugpo sa rebolusyonaryong kilusan ng masa. Samakatwid, nakasalang pa hanggang ngayon sa pandayan ng kasalukuyang pakikibaka ang makabuluhang anyo, hugis, kulay, at laman ng ating kontemporaryong kabihasnan.
TESIS 3: Kailangang buuin muli ang naratibo ng ating naputol na kasaysayan. Nagsimula na ito sa mga Propagandista, humantong sa 1896 Rebolusyon, at masasalamin sa mga panitik ng una’t pangalawang dekada ng siglo 20. Maingat at maselan ang pagkilatis nina Rizal, Bonifacio, Mabini, Isabelo de los Reyes, atbp. sa tradisyong minana upang mapili roon ang mabuti sa habi ng mga kontradiksiyong nakapaloob doon upang magamit sa mobilisasyon ng mga pesante, manggagawa at nakararaming katutubo. Makikita iyon sa mga dulang “seditious” nina Aurelio Tolentino, Juan Abad, atbp. gayundin sa mga nobela nina Lope K. Santos, Faustino Aguilar, Inigo Regalado, Lazaro Francisco, atbp.
TESIS 4: Noong dekada ika-1920 at ika-1930-1941, naipahayag nina Jose Corazon de Jesus, Benigno Ramos, Amado V. Hernandez, Brigido Batungbakal, Carlos Bulosan, atbp. ang simbuyo’t dalumat ng mga insureksiyon ng Colorum at Sakdalista. Nabigyan-tinig ng mga manunulat sa katutubong wika ang hinaing at hangarin ng sambayanan. Hinugot sa praktika ng mga unyon, partido Komunista’t Sakdalista, sektaryong pangkat, atbp. ang mga talinghaga, salita, himig, tunguhin, ng kanilang sining.
Malikhaing naiangkop ang realistikong paraan ng pelikula, ang teknik ng montage, sa mga kuwento’t tula. Mabisa ang tagos ng mga pangyayaring pagtutol sa Estados Unidos sa mga makata’t manlilikha, pati na sa kritika nina Salvador Lopez, Manuel Arguilla, Arturo Rotor, Teodoro Agoncillo, Amado V. Hernandez at Carlos Bulosan sa organisasyong Philippine Writers League.
Masusulyapan din ang impluwensiya ng praktikang etiko-politikal ng mga unyon at kalipunang radikal sa mga popular na awit ng magbubukid, na masusing iniulat ni Propesor Teresita Gimenez-Maceda sa kanyang Mga Tinig Mula Sa Ibaba. Puna ni Maceda na nasidlan ang nasyonalistikong porma ng awit ng simulaing unibersal ng sosyalistang plataporma, nakasentro sa mithiin ng proletaryong uri na matamo ang katubusan ng buong sangkatauhan sa pagpapalaya niya mula sa tirano ng kapitalista.
Samakatwid, sumalupa ang utopikong panaginip, nagkatawang-lupa ang pangarap at kolektibong pag-sikhay na matamo ang maluwalhating kinabukasan.
TESIS 5. Naibunsod ang hegemonya o gahum ng anak-pawis sa pangitaing moral-intelektuwal ng mga manunulat sa bernakular, sa Tagalog at iba pang katutubong wika. Ang awtentikong modernidad ng sambayanang umaalsa’t naghihimagsik, nagsisikap tumakas sa pagkaduhagi ng komoditi-petisismo, at makapagtaguyod ng mapagpalayang diwa’t damdamin, ay masasaksihan sa mga nabanggit na likhang-sining.
Agenda sa Pagbubukang-liwayway
Sa pagtalakay sa paksa ng kung anong uri ng modernidad mayroon tayo, angkop lamang na pag-aralan ang dalawang katangiang nagsalikop sa kulturang kontra-modernidad: ang diyalektikang pagtutugma ng pagka-realisitko’t pagkapopular ng akda. Madaling matarok ang dimensiyong popular ng likhang-sining: madaling mawatasan, kongkretong detalyeng nailarawan na batid ng marami, ibinubunyag ang sanhi ng mga pangyayari, at ipinapakita ang dominanteng pananaw ng mga naghahari, kalakip ang pagtutol ng mayorya. Isinisiwalat, sa gayon, ang mga kontradiksiyong nagpapagalaw sa politika at ekonomiya ng lipunan.
Bukod sa paglagom sa aktuwalidad, sa realistikong paraan ng diskurso, kailangan din ng kulturang kontra-modernidad ang pagpapakita ng potensiyalidad ng mga pangyayari sa hinaharap. Ito ang propetikang tendensiya ng alegoriko’t didaktikong estilo ng ilang makata at mandudula.
Marahil, kailangan pang subukin at linangin ang asignaturan ito. Nakaugnay rito ang pagsusuri sa punto-de-bista ng uring taglay ang pinakamasaklaw na kalutasan sa mga mapanganib na suliraning humahamon at pumipinsala sa bayan. Kailangan ding ipagdiinan ang dinamikong pagsulong ng lipunan, ang pagpupunyagi ng madlang igiit ang pinakaprogresibong paninindigan upang maisapraktika nito ang liderato ng pamahalaan.
Sa bagay na ito, dapat iangkop ang lumang tradisyon sa kasalukuyan upang maintindhan ang radikal na potensiyal o tendensiya ng mga ito. Tinutukoy ko ang anti-modernistang kilusang katutubo mula kina Hermano Pule at mga nagtatag ng mga grupong Ciudad Mistica, Tres Personas Solo Diyos, Watawat ng Lahi, at iba pang makabayang milenaryong sekta.
Nagsalabid ang mga hibla ng mga pangkalahatang kontradiksiyon upang bumuo ng bagong habi ng kasaysayang sa partikular na pook ng ating kapuluan. Kasabay rito ang paglipat ng naisakatuparang kagallngan ng kabihasnan sa mga pangkat na nagsisikap gumabay sa pagsulong ng buong bansa–sa madaling salita, ilipat ang liderato ng lipunan sa uring manggagawa’t magbubukid at kanilang organikong intelektuwal na siyang susi sa kaunlaran at pagsasangkapan ng tunay na kasarinlan. Kung walang rebolusyonaryong teorya, wala ring rebolusyonaryong praktika—isang matandang kawikaan.
Pahiwatig Mula sa Gubat
Sinumang mangangahas mag-ulat tungkol sa sitwasyon ng mabilis na pagbabago sa ating lipunan ay sadyang nakikipagsapalaran. Nakatindig siya sa gitna ng agos ng mga pangyayaring dumarating habang nagsisikap ilarawan ang kanyang nakaraan. Produkto ng panahon at lunan, ang kamalayan niya’y nakasalalay sa sapin-saping dagsa ng mga aksyon, polemika, diskurso, mabangis na tunggalian ng iba’t ibang lakas.
Kaya anumang bunga ng pagsisiyasat, pagsasaliksik sa kasaysayan, pagkukuro’t paghuhusga ng mga puwersang naglalaban, ay pang-sumandali’t bukas sa pagkakataon ng pag-iiba’t pagbabago.
Lumilitaw, samakatwid, na ang kaisipan hinggil sa modernidad ng ating bansa ay nakasalang sa masalimuot na naratibo ng ating kasaysayan bilang bansang namumukod sa ibang bansa, taglay ang sariling katangiang katutubo’t sariling tadhana. Unibersal na hangarin, batay sa partikular na sitwasyon at singularidad na pagkatao.
Ngunit mayroon na ba tayong napagkasunduang naratibo ng ating pagsasarili? Mayroon na ba tayong sariling pagtaya’t gahum tungkol sa uri ng ating kolektibong karanasan ngayon, noong nakalipas na mga siglo, at hinuha ng kinabukasan? Hiram lang ba sa Kanluran—sa Espanya at Estados Unidos—ang ating pananaw at sensibilidad tungkol sa ating pagkatao bilang bayang may natatanging nakalipas at natatanging paroroonan?
Sa pakiwari ko, ang kulturang modernidad ng Pilipinas ay hindi isang paralisadong ideya kundi isang proseso, isang nililikhang gawain na nakaangkla sa nakalipas na karanasan na siyang ugat at binhi ng niyayaring istruktura ng bagong mapagpalayang kaayusan. Hindi utopya kundi relasyong panlipunan ang bukal nito, kung saan ang kaganapan ng isang indibidwal ay nakasalig sa kasaganaan at kalayaan ng lahat. Diyalektikal ang pagsiping, pagladlad at paggulong ng mga sapin-saping panig ng kontradiksiyon.
Masisipat na ang tema ng modernidad ay sadyang historikal at may oryentasyong pangmadla. Salungat sa indibidwalistikong saloobing umuugit sa ordeng liberal/neoliberal ng kapitalismong pampinansiyal, ang modernidad ng isang bayang nagsisikap makahulagpos sa minanang kolonisadong mentalidad at praktika ay katambal ng proyektong liberasyong pambansa.
Kalahok ito ng nasyonalista’t demokratikong pag-aalsa laban sa imperyalismong negasyon ng ating sariling pagkatao’t dignidad. Samakatwid, magkatalik ang kultura at politika ng kontra-modernidad na katumbas ng ating rebolusyonaryong tradisyon.
Pansamantalang Pahimakas
Isang nakapupukaw na testimonyo sa proyektong ito ang tulang “If You Want to Know What We Are,” na kalakip sa Literature Under the Commonwealth, na pinamatnugutan nina Federico Mangahas,Manuel Arguilla, Teodoro Agoncillo, atbp. bago sumiklab ang WWII.
Sinisipi ko ang bahaging sumasaksi sa panahon ng pagkamakabago na katambal ng mapanlikhang bayanihan ng mga anak-pawis, na tahasang sumasagisag sa masiglang kalikasan ng mapagpalayang kontra-modernidad. Halimbawa ito ng pangkaming pananaw, na komunikasyon ng tayong kumakausap sa kanila, diyalogong ngangayunin, tandisang kontemporaryo:
Kami ang mga nagpapakasakit na nagdurusa para sa likas na pagmamahal ng tao sa kapwa, na gumugunita sa pagkatao ng bawat nilalang; kami ang mga manggagawang nagpapagod
upang ang tigang na sangkapulua’y maging isang pook ng kasaganaan,
na nagpapabagong-anyo sa kasaganaan upang maging halimuyak na walang kamatayan.
Kami ang pita ng mga di-kilalang tao kahit saan,
na nagpupunla ng yaman sa kaningningan ng malawak na daigdig
kami ang bagong diwa
at ang bagong saligan, ang bagong pagsasaluntian ng kaisipan;
kami ang bagong pag-asa bagong kagalakan kahit saan.
Kami ang pangarap at ang bituin, ang nagpapahupa ng dusa;
kami ang hangganan ng pagsisiyasat, ang simula
ng bagong kilusan; kami ang lihim ng landas
ng pagdurusa; kami ang mithiin ng kadakilaan;
kami ang buhay ng katibayan ng isang sumisibol na lipi.
Kung nais ninyong mabatid kung sino kami—
KAMI ANG REBOLUSYON!
